Tłumaczenia z czeskiego Czesław Świętojański

Teoria tłumaczeń nie ma długiej historii. Pierwsze prace lingwistyczne tyczące się przekładów powstawały w latach 30 XX w., zaś w latach 50 wyodrębniły się dwie linie rozwoju: literaturoznawcza i językoznawcza, zwana lingwistyczną teorią tłumaczenia. Ta druga zaczęła się dynamicznie rozwijać, dzięki czemu została uznana przez niektórych za bieżącą teorię przekładu.

Proces tłumaczenia jest jednak czynnością wielodyscyplinarną, której nie da się ująć w ramach działań tylko literaturoznawczych lub językoznawczych. Dzisiejsze teorie analizują przekłady wielowymiarowo – pod kątem komunikatywności, semiotyki, psychologii, czy też kulturoznawstwa. Tłumaczenie wymaga spojrzenia na tekst z punktu widzenia języka i kultury źródła materiału, ale też i w szerszych kontekstach międzykulturowych. Jest ono traktowane jako proces komunikacji: dekodowania i ponownego kodowania przez tłumacza.

Spojrzenie lingwistyczne na tekst wymaga skonfrontowania za sobą tekstów i śledzenia systemu językowego obu z nich. Można tu wyróżnić dwie warstwy:

1. warstwę różnic i podobieństw systemowych, którymi zajmuje się lingwistyka konfrontatywna,
2. warstwę różnic i podobieństw tekstowych, w której porównuje się rezultat tłumaczenia i jego zgodność znaczeniową z oryginałem (na tej warstwie – analizowaniu ekwiwalentów językowych – skupię się głównie w tej pracy).

Spojrzenie międzydyscyplinarne wymaga kompleksowej analizy tłumaczonych tekstów, zarówno z punktu widzenia lingwistyki, jak i literaturoznawstwa. Tłumaczenie jest tu procesem wykorzystującym wiele dziedzin nauki – to podejście określa się mianem makrolingwistyki[1].